Başka Bir Piyemonte

Piyemonte bölgesindeki şarap hiyerarşisinin tepesinde Nebbiolo üzümünden yapılan Barolo ve Barbaresco şarapları yer alıyor. Pratikte ise bölgenin esas zenginliği diğer üzümlerden yapılan şaraplar: Barolo ve Barbaresco’ların yıllanmalarını beklerken, yaşamın bize sunduğu güzelliklerden her gün faydalanmamıza olanak sağlayan şaraplar bunlar. Yemeklerle uyumlu ve fiyatları uygun. Tam da olması gerektiği gibi. Aşağıda şarap açısından başka bir Piyemonte’den bahsedeceğim.

Dolcetto, Langhe tepelerinde Nebbiolo ve hatta Barbera’nın bile olgunlaşmadığı her yere dikilse de, ona en çok ilgi gösterilen bölge Dogliani. Rengi adeta mora çalan ve sulu bir üzüm Dolcetto. Geçenlerde içtiğim Trediberri (2019) Dolcetto’nun çok iyi bir örneği. Aromatik ve sanki bardaktan fırlayacak kadar enerjik. Roagna, Vajra (Coste & Fossati), Ca’ Viola, Anna Maria Abbona, San Fereolo ve geleneksel Barolo üreticileri (B. Mascarello, G. Rinaldi, Cavallotto) Dolcetto yapan diğer iyi üreticiler. Her yemekle ve haftanın alelade günlerinde içebileceğiniz bir şarap.

Barbera üzümü, hem Alba hem de Asti ve Monferrato civarında üretiliyor. Sahip olduğu genel özellikler yüksek asit, düşük tanen ve kırmızı meyva aromaları. Soğuk senelerde asit çok öne çıkabilir. Değişik stillerde (örneğin, yeni küçük fıçı ya da eski büyük fıçı kullanılarak) yapıldığı için Barbera üzümü üreticiden üreticiye çok farklılık gösterebiliyor. Bence Piemonte kırmızı şarapları arasında domates soslu yemekler ve mangalda pişen sucuk, köfte gibi etlerle en uyumlu üzüm Barbera. Geçmişte domates sosuyla pişmiş dana işkembe (trippa alla romana) ile eşleştirdiğimiz Giuseppe Rinaldi’nin Barbera d’Alba’sı hala aklımda. Geleneksel Barolo üreticilerinden (Giacomo Conterno, B. Mascarello) çok iyilerini üretiyorlar. Belki de Alba yerine Asti ve Monferrato civarındaki üreticileri tercih etmek daha akıllıca olabilir. Zira Asti tepelerinde Barbera’ya Alba’dan daha fazla değer verilip iyi bağlara layık görülüyor.  Bunun yanında Astili üreticiler iyi bilinmiyor ve bu yüzden fiyatlar daha uygun. Tavsiye edeceğim üreticiler Cascina San Michele ve Carussin. İkincisini ziyaret ederseniz 200 metre mesafede Piyemonte’nin belki de kalite ve fiyat oranı olarak en iyi lokantalarından biri olan Belbo da Bardon’u ziyaret etmeyi unutmayın.

Araştırmalar Freisa ve Nebbiolo’nun genetik olarak akraba olduğunu gösteriyor. ‘Italy’s Native Wine Grape Terroirs’ kitabının yazarı Ian d’Agata’ya göre, Freisa şişede 10-12 yıl arası zaman geçirdiğinde Nebbiolo’dan ayırt etmek zor. İçtiğinizde Nebbiolo’nun rustik bir versiyonu gibi Freisa. Saygın Piemonte üreticisi G.B Burlotto’nun sahibi Fabio Alessandria’ya göre Freisa’yı yetiştirmek en az Nebbiolo yetiştirmek kadar zahmetli.  Nebbiolo gibi en çok güneş alan yerleri seviyor ama kimse bilmediği için satması zor, fiyatı sıradan bir Barolo’nun yarısı bile etmiyor. Yani yetiştirmek akıl karı değil. Allahtan G.B Burlotto, Vajra ve bazı geleneksel üreticiler hala şişelemeye devam ediyorlar. Not: B. Mascarello’nun Freisa’sı “frizzante” yani hafif köpüklü - bu geçmişte Freisa’nın çoğu zaman yapılma şekli.

Kırmızı Pelaverga (Piccolo) üzümü Verduno kasabasının gizli kalmış bir hazinesi ve toplamda 12 civarında Pelaverga üreticisi var. Pelaverga 1970’lerde yok olmaktan son anda kurtulup bir kaç üretici sayesinde var olmaya devam edebilmiş bir üzüm. Şu anda yıllık üretimi 120,000 şişe civarı ve belki de son senelerde şarap tercihlerine yön veren sommelierlerin Nebbiolo dışında favori Piyemonte üzümü o. Rengi açık ve bel kemiği çok kuvvetli olmasa da, kompleks bir aromatik yapısı var. Her zaman diğer Piyemonte kırmızılarında gördüğümüz mantar, gül kurusu aromalarının yanında biraz da kekik ve biberiye. Yemeklerle uyumu da cabası. Klasik Piyemonte başlangıç tabakları olan carne crudo (çiğ sığır eti), ve salsiccia di Bra (çiğ dana sucuğu), makarnalar, mantar hatta somon ile çok iyi gidiyor.  Birbirleriyle akraba olan üç üretici Castello di Verduno, G.B. Burlotto ve Fratelli Alessandria harika Pelaverga üretiyorlar. Bulursanız kaçırmayın.

Piyemonte ağırlıklı olarak kırmızı şarap üreten bir bölge olsa da, iyi beyaz şaraplar da üretiliyor.

Timorrasso üzümü Piyemonte beyazları arasında belki de yıllanma potansiyeli en yüksek olan beyaz. Aromatik ve dolgun profili 4-5 sene yıllanınca iyice belirginleşiyor. Bunun farkına varan Vietti ve Oddero gibi birçok üretici bu üzümün anavatanı olan Tortona’dan bağ satın almaya başladılar. Hatta Vietti ilk Timorrasso’sunu 2018 yılında şişeledi bile. Timorrasso’yu yok olmaktan kurtaran üretici olarak tanınan Walter Massa bu üzümle tanışmak için iyi bir üretici. 

Arneis belki de Piyemonte’nin en çok karşınıza çıkacak olan beyaz sek şarabı. En iyi örneklerini Alba’nın kuzey batısında bulunan Roero bölgesinde veriyor. Bu bölge binlerce yıl evvel okyanus ile kaplıymış. Bu yüzden toprakta kum ve kabuk (midye) parçalarını görmek mümkün. Bunlar da üzümün iyi örneklerinde tuzlu bir asidite ve badem notaları olarak size geri dönüyor. Arneis başlangıç tabakları ve deniz ürünleri ile uyumlu. Vietti’nin Arneis’ini 2019 yılında Trakya’da bir kır lokantasında beyin salatasının içinde bulunduğu mezelerle birlikte içtik, sonuç harikaydı. Vietti dışında Matteo Correggia, Malvira, Giovanni Almondo tavsiye edebileceğim iyi üreticiler.

Gavi denominasyonu altında, Genoa’nın içinde olduğu Liguria bölgesine yakınlarinda Cortese üzümü ile serinletici, mineral ve topraksı şaraplar üretiliyor. La Mesma (Indi cuvee’si), La Raia, Cascina degli Ulivi iyi üreticiler. 

Bunun dışında, Torino’dan bir saat yukarıda, Kuzey ya da Alto Piemonte olarak adlandıran, Alp Dağları’nın eteğinde bulunan bölgede, yine Nebbiolo üzümünden (yerlileri burada Spanna diyor) şahsiyetli, geldiği toprakları yansıtan şaraplar yapılıyor. Eski tarihlerde Alto Piemonte şaraplarının değeri en az komşuları Barolo ve Barbaresco kadar yüksekken, phylloxera, dünya savaşlarının yol açtığı ekonomik buhranlar bu bölgedeki kırsal kesimi oldukça sert şekilde vuruyor. Son 10-15 senede, bu bölgede de gözle görülür bir hareketlilik var. 

Şaraplaraa gelecek olursak, üzüm (Nebbiolo) aynı olsa da şaraplar güneydeki komşularına göre toprak ve iklim farklılıkları yüzünden farklılıklar gösteriyor. Alto Piemonte’nin şarapları genellikle daha aromatik, adeta parfümsü, yüksek asiditeli, düşük alkollü (örneğin 14.5% Barolo’ya karşı 13%) ve zerafeti öne çıkaran yapıya sahipler. Gelecek yıllar için bir de avantajları var. Nebbiolo yetiştirmesi en az Pinot Noir kadar zahmetli bir üzüm. Zirveye çıktığı Barolo ve Barbaresco dışında sadece iki bölgede iyi sonuç veriyor. Bunlardan birisi Alto Piemonte (örneğin: Carema, Ghemme, Gattinara, Lessona, Bramaterra), diğeri yine kuzey İtalya’nın Valtellina (Lombardia) bölgesi. Küresel ısınma birçok bölgenin şarapları için bir tehdit oluştursa da, kuzeyde bulunan bu iki bölgenin şaraplarının karakterlerini kaybetmeden daha zengin meyva ve asit olgunluğuna (fenolik) ulaşmaları için bir fırsat olabilir. 

Colombera & Garella, Proprietà Sperino ve Carema’lı üreticilerin kurduğu kooperatif Produttori di Carema hem Alto Piemonte ile, hem de aynı üzümün değişik topraklarda nasıl sonuç verdiğini görüp aromatik ve dağlık Nebbiolo tanışmak için çok iyi üreticiler.

Bitmedi. Daha aromatik kırmızı Ruche, köpüklü ve tatlı versiyonları yapılan Moscato, sek ve köpüklü olarak yapılan Erbaluce, hafif kırmızı Grignolino, Bracchetto, Favorita ve diğerleri var. Yemek sonrası için de grappa ve fortifiye Barolo Chinato. Özellikle Chinato, hele de Cappellano’nun ki bu soğuk ve kasvetli kış günlerinde nefis.